Kraków Kacpra Ryksa | Kacperryx.pl

Oto przed Tobą Czytelniku mapa Krakowa z czasów Kacpra Ryksa. Jej kopię znajdziecie wewnątrz książek z przygodami Inwestygatora jednak ta wersja została opatrzona komentarzem Autora - Mariusza Wollnego.

Instrukcja: najedź kursorem na czerwony punkt a pojawi się okienko z informacją o wskazanej lokalizacji

Powrót do strony głównej KacperRyx.pl

PLAC DUCHA ŚWIĘTEGO – szpital (rozumiany także jako przytułek), klasztor i kościół ojców Duchaków istniały w tym miejscu od XIII w. 6 stycznia 1550 r. pod furtę klasztorną ktoś podrzucił niemowlę, któremu z okazji święta Trzech Króli nadano imię Kacper Ryx (przekręcony rex, czyli król). Późniejszy sławny inwestygator Jego Królewskiej Mości często zachodził do swego mentora, ojca Rocha, sporadycznie nauczał także żaczków z miejscowej szkoły klasztornej (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). W końcu XVIII w. skasowano zakon duchaków, zaś 100 lat później, mimo protestów Jana Matejki, zabudowania duchackie wyburzono, a w ich miejscu stanął Teatr Miejski (obecny Teatr im. Juliusza Słowackiego). Ze starej zabudowy ocalał jedynie kościół św. Krzyża i szpital św. Rocha dla ubogich żaków (w Domu pod Krzyżem, ul. Szpitalna 21) na skrzyżowaniu ul. Szpitalnej i św. Marka, dawniej stanowiące integralne części kompleksu klasztornego. GOSPODA HULTAJSKA w dzisiejszej KAMIENICY LAMELLICH – nazwa kamienicy pochodzi od XVII-wiecznych właścicieli, włoskiej rodziny Lamelli. Ale w XVI w. była tu osławiona Gospoda Hultajska (w której podziemiach urzędował powieściowy Król Żebraków), a przez krótki czas także Bractwo Miłosierdzia księdza Skargi (zob. tom czwarty: Kacper Ryx i król alchemików). Dom znajduje się na rogu ul. Szpitalnej i MAŁEGO RYNKU – placu na tyłach kościoła Mariackiego, na którym w dni targowe handlowano sianem (potem owocami), a na co dzień starzyzną, stąd dawna nazwa: Wendeta lub Tandeta. Handlowali nią (głównie używaną odzieżą, a także podręcznikami dla żaków i studentów) Żydzi, przy okazji nielegalnie przemycając nową, tanią odzież szytą w Kazimierzu przez żydowskich partaczy. Na rogu Tandety i ul. Mikołajskiej mieszkał i miał warsztat mleczny brat Ryksa, miecznik Jędrzej Balcer (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). GOSPODA „U BALCERA” – znajdowała się przy kościele św. Jana, na ul. Wąskiej zwanej Kącikiem (dzisiejszy „zaułek niewiernego Tomasza”), pomiędzy ulicami Szpiglarską a Świnią (dziś jest to w całości ul. Św. Tomasza). Prowadziła ją cioteczka Balcerowa, mleczna matka Ryksa. Wśród bywalców nie brakowało osób ze świecznika, jak choćby Jana Kochanowskiego czy Jana Zamojskiego. Tu Ryx mieszkał (przez pierwsze trzy tomy) i tu przyjmował zlecenia, łącznie z tym pierwszym – odnalezienia skradzionej pieczęci królewskiej (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). U wejścia wisiała zawieszka w kształcie oka Opatrzności z napisem: „Kacper Ryx, inwestygator JKM, na frasunek lepszy niźli trunek”. BRÓG – okazały wspólny zbór luteranów i kalwinów przy ul. Św. Jana, o ostrosłupowatym (brogowym) dachu, któremu zawdzięczał nazwę. W końcu XVI w. trzykrotnie atakowany (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty) i palony przez podburzony tłum sfanatyzowanych żaków i rzemieślników oraz zwykły motłoch. Ostatecznie zburzony w 1591 r. Dziś w tym miejscu (ul. św. Jana 6) znajduje się kino „Sztuka”. SĘDZIWOJKA – gotycki dom (z wejściem od św. Tomasza, ówczesnej Szpiglarskiej) przy placu Szczepańskim 8 (w czasach Ryksa stał na placu kościół św. Szczepana z cmentarzem), na przełomie XVI/XVII w. należący do sławnego alchemika Michała Sędziwoja, który w podziemiach (gdzie zachowały się ślady po pierwotnych średniowiecznych właścicielach, Żydach, przeprowadzonych stamtąd do Kazimierza) urządził sobie pracownię (zob. tom czwarty: Ryx i król alchemików). W XVII w. Sędziwojkę i sąsiedni dom wykupili Szembekowie. W 1909 r. obie kamienice „Szembekowskie” wyburzono, a na ich miejscu stanął (i stoi do dziś) modernistyczny gmach Towarzystwa Rolniczego. DOM „POD JELENIEM” – na rogu Rynku i ul. Sławkowskiej (Rynek Gł. 36). W XVI w. kamienica należała do rodziny Ludwigów (stąd jej późniejsza nazwa – „Ludwikowska”) i mieściła się w niej popularna gospoda „Pod Jeleniem”. Spotykali się w niej agenci arcyksięcia Ernesta Habsburga i króla polskiego Zygmunta III Wazy, spiskując na szkodę Rzeczypospolitej (zob. tom czwarty: Kacper Ryx i król alchemików). W późniejszych czasach gospoda gościła m.in. Johanna W. Goethego (gdy przybył do Krakowa szukać śladów pobytu Fausta, przyjaciela Twardowskiego) czy cara Mikołaja I. KAMIENICA „POD KRZYSZTOFORY” - na rogu Rynku i ul. Szczepańskiej 2 (w wieku XVII trzy sąsiadujące kamienice rodzina Kazanowskich przerobiła na istniejący do dziś pałac). W rozległych piwnicach pod kamienicą z pewnością pod koniec XVI w. znajdowała się pracownia włoskiego alchemika de Stesiego, a wcześniej – według legendy – pracownia sławnego czarnoksiężnika Twardowskiego. Sposobem czarnoksięskim naprodukował on tam ponoć (z pomocą diabła) z piasku mnóstwo złota, którego strzegł bazyliszek. Mag Twardowski wplątał się następnie w wielką aferę z wywołaniem ducha Barbary Radziwiłłówny dla króla Zygmunta Augusta. Wynajęty do tego przez Mniszchów, stał się potem niewygodny. Mniszchowie wysłali za nim zawodowego zabójcę, zaś Kacper Ryx miał Twardowskiego przed nim obronić (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). COLLEGIUM MAIUS – najstarsza siedziba Akademii Krakowskiej (późniejszego Uniwersytetu Jagiellońskiego). Tu mieszkali profesorowie i mieściła się libraria uniwersytecka (dziś osobna Biblioteka Jagiellońska, czyli popularna Jagiellonka), a w lektoriach na parterze odbywały wykłady. Do jednego z nich (lektorium Galena) uczęszczał student medycyny Kacper Ryx (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx), a w librarii rozwikłał zagadkę znikania zakazanych ksiąg z sekretnej partii biblioteki (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). W XVI w. ultrakatoliccy studenci (scholarze) stanowili wyjątkowo niesforny żywioł, stale szukający zaczepki z innowiercami oraz ze strażnikami miejskimi. COLLEGIUM MINUS – ul. Gołębia 11, pierwotnie (od XV w.) siedziba młodszych wykładowców uniwersyteckich, magistrów i bakałarzy. Gotycki budynek został przebudowany w XIX w. BURSA JERUZALEM – już nieistniejąca, dziś w tym miejscu znajduje się COLLEGIUM NOVUM, główna siedziba Uniwersytetu Jagiellońskiego, zbudowana w XIX w. w miejscu dwóch burs studenckich istniejących od czasów średniowiecza: Bursy Jeruzalem i Bursy Filozofów. O bursach w czasach Ryksa i śledztwie w sprawie znikających z nich ksiąg zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty. DOM CZECZOTKI – okazała kamienica (w czasach późniejszych przebudowana) na zbiegu ulic św. Anny i Wiślnej. Dla wielokrotnego burmistrza Erazma Czeczotki-Tłokińskiego zbudował ją sławny ówczesny murator (architekt) Gabriel Słoński zwany Słoninką. Wkrótce potem z przyjaciół stali się wrogami, gdyż Czeczotka „zapomniał” Słońskiemu zapłacić za wykonaną pracę. Bo też był z niego łotr pierwszej wody: złodziej, defraudant, gwałciciel i morderca w majestacie prawa, dlatego zwano go Krwawym Burmistrzem lub Małym Borgią. Ryx starł się z nim w sprawie druha, magistra Franciszka Wolskiego, bezprawnie skazanego na śmierć (sprawa ta, opisana w pierwszym tomie: Kacprze Ryksie, wstrząsnęła XVI-wiecznym Krakowem), a potem jeszcze wiele razy (postać Czeczotki przewija się przez wszystkie tomy). Na parterze swego domu Czeczotka urządził dochodową łaźnię, będącą także luksusowym lupanarem, w której też (pośród nierządnic) zakończył grzeszny żywot. RATUSZ – rozebrany w I poł. XIX w., do dziś zachowała się tylko wieża. W XVI w. do gotyckiej wieży i takiegoż ratusza dobudowano okazały renesansowy spichlerz. W ratuszu urzędował burmistrz, obradowali rajcy, odbywały się sądy, przechowywano kasę miejską, trzymano więźniów, mieszkał hutman ratuszny (szef straży miejskiej) i stacjonowali strażnicy miejscy (draby, pachołki). Do właściwego ratusza (od strony Sukiennic) wiodły okazałe schody. Stamtąd wchodziło się do obszernej sieni, a z niej do reprezentacyjnej sali – Izby Pańskiej. W podziemiach ratusza mieściła się ciemnica oraz izba tortur, ale także „Piwnica Świdnicka”, słynna piwiarnia. W XVI w. straciła ona prawo do sprowadzania ze Śląska piwa świdnickiego i tak narodził się niemniej sławny szynk „Indie”. Cele więzienne (kabaty) dla lżejszych przestępców, a zwłaszcza niepoprawnych dłużników (dlatego zwane też dłużnicą) znajdowały się od południowej strony, z wjazdem od zachodu (od strony ul. Szewskiej). Na niewielkim dziedzińcu wewnętrznym (także zwanym kabatem) między celami a ratuszem wykonywano wyroki śmierci jeśli chciano uniknąć rozgłosu. Tu stracono przyjaciela Ryksa, magistra Wolskiego (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). Na piętrze ratusza, obok izb dla „dystyngwowańszych” więźniów, mieszkał hutman ratuszny. W czasach Ryksa był nim Bartłomiej Trojan, eks-stolarz (pojawia się we wszystkich tomach). SUKIENNICE i KRAMY BOGATE – Sukiennice, średniowieczna hala targowa (sprzedawano tam głównie sukno), w czasach Ryksa uzyskały obecny, renesansowy kształt. Zewnętrzne schody wiodły na piętro (dziś jest tam galeria polskiego malarstwa), gdzie mieścił się smatruz, czyli hala, w której handlowano rozmaitą galanteryjną drobnicą. Smatruz był ulubionym miejscem schadzek krakowskiej młodzieży. Dlatego stąd Ryx rozpoczął poszukiwanie zaginionej mlecznej siostry Doroty (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). Zaś kramy bogate, wyburzone w II poł. XIX w., w dwóch rzędach (z zadaszonym przejściem pomiędzy nimi) stały przed Sukiennicami od strony wschodniej (kościoła Mariackiego). Były solidne, murowane i sprzedawano w nich rzeczy kosztowne. Tu miał swój kram znajomy Ryksa, Żyd Izaak, złotnik (pojawia się we wszystkich tomach). Żydom nie wolno było mieszkać w Krakowie, ale mogli tu handlować, na noc wracając do Kazimierza (a konkretnie dzielnicy żydowskiej – Oppidum Iudaeorum). Dziś sutereny i piwnice kramów bogatych można oglądać w Podziemnym Muzeum pod Rynkiem. KAMIENICA SZARA – róg Rynku i ul. Siennej (Rynek Gł. 6), pierwotnie gotycka, wg legendy zbudowana przez Kazimierza Wielkiego dla kochanki, Żydówki Sary. W XVI w. przebudowana w stylu renesansowym. W czasach Ryksa należała do rodziny Zborowskich, którzy gościli w niej m.in. króla Henryka Walezego (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). PLAC MARIACKI – w czasach Ryksa (i aż do początku XIX w.) był cmentarzem parafialnym, ogrodzonym murem, do którego z obu stron przylegały drewniane klety, czyli byle jak sklecone budy i szopy stanowiące schronienie włóczęgów, żebraków i łotrzyków stowarzyszonych w bractwo, którym kierował tajemniczy Król Żebraków (jego postać przewija się przez wszystkie tomy). W głębi placu znajduje się kościół św. Barbary (pierwotnie kościół cmentarny), z końcem XVI w. przejęty przez jezuitów. Tu Ryx w pewnej delikatnej sprawie spotykał się z księdzem Piotrem Skargą (zob. tom czwarty: Kacper Ryx i król alchemików). KLASZTOR i KOŚCIÓŁ DOMINIKANÓW (ŚW. TRÓJCY) – gotycki, z XIII w., później przebudowywany. Stała przed nim okazała dzwonnica, spalona i rozebrana po wielkim pożarze miasta w 1850 r. W XV w. zostało tu pochowane bezgłowe ciało straconego pod Wawelem rycerza-rozbójnika Krzysztofa Szafrańca z Pieskowej Skały. Szukający uciętej głowy upiór pędzi ponoć konno po północy ulicami Krakowa, co postanowili wykorzystać pewni łotrzy do własnych niecnych celów (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). KOŚCIÓŁ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH – zbudowany w XIII w., rozebrany w I poł. XIX w. (ale, co ciekawe, nadal istnieje parafia Wszystkich Świętych). W czasach Ryksa stał (okolony cmentarzem) na dzisiejszym placu Wszystkich Świętych, który od niego wziął nazwę. W pobliżu tego kościoła Ryks zasadził się na upiornego jeźdźca bez głowy (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). PAŁAC ZBOROWSKICH, dziś WIELOPOLSKICH – stoi na obecnym placu Wszystkich Świętych i jest siedzibą krakowskiego magistratu. Nazywany od XIX-wiecznego właściciela, hrabiego Al. Wielopolskiego, został zbudowany w poł. XVI w. w stylu renesansowym dla hetmana Jana Tarnowskiego. W czasach Ryksa krótko należał do rodziny Zborowskich, której przedstawiciele (zwłaszcza Samuel i jego młodszy brat Krzysztof) dopuszczali się dzikich swawoli (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). KLASZTOR i KOŚCIÓŁ FRANCISZKANÓW (ŚW. FRANCISZKA z ASYŻU) – gotycki, z XIII w. W czasach Ryksa tu złożono ciało bezprawnie straconego magistra Franciszka Wolskiego (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). DOM DŁUGOSZA – ul. Kanonicza 25. Zanim zamieszkał w nim sławny kronikarz, była tu Łaźnia Królewska zasilana wodą z pobliskiej Rudawki. Ponoć tutaj podczas kąpieli wysłannik królowej Jadwigi podejrzał gołego Jagiełłę i mógł uspokoić swą panią, że Litwin ma wszystko co trzeba na swoim miejscu, nie ma natomiast ogona, kopyt i rogów. W czasach Ryksa to tu nieostrożnemu podskarbiemu, biskupowi Filipowi Padniewskiemu, skradziono królewską pieczęć (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). Obok Domu Długosza (Łaźni Królewskiej) znajdowała się kładka przez Rudawkę, umożliwiająca komunikację między Wawelem a miastem przez ulicę Kanoniczą. A także Brama Poboczna w murach miejskich, przez którą (z ominięciem Krakowa) orszaki królewskie ciągnęły do ogrodów królewskich (i zameczku myśliwskiego) na Zwierzyńcu lub do pałacu letniego w Łobzowie. WZGÓRZE WAWELSKIE – z Katedrą i Zamkiem stanowiło odrębny obszar, wyłączony z Krakowa, z własną jurysdykcją (starostwo grodowe). Tu zaczęła się kariera Ryksa, gdy na prośbę Jana Kochanowskiego znalazł skradzioną pieczęć królewską, a król Zygmunt August przyznał mu przywilej na uprawianie zupełnie nowej profesji - inwestygatora (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). Przed Górną Bramą zamkową Samuel Zborowski zabił senatora Andrzeja Wapowskiego (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty), za co został ukarany (zob. tom trzeci: Kacper Ryx i tyran nienawistny). W czasach Ryksa wzgórze wawelskie wyglądało inaczej niż dziś: na placu przed katedrą stały dwa kościoły, św. Michała i św. Jerzego (dziś widać jednie fundamenty) oraz wiele domów należących do szlachty, np. dwór Tęczyńskich zwany Rabsztynem. Przez pewien czas, gdy Rabsztyn zajmował Jan Zamojski, mieszkał w nim Ryx z rodziną (zob. tom czwarty: Kacper Ryx i król alchemików). W tym samym czasie król Zygmunt III Waza razem z Michałem Sędziwojem parał się alchemią w pracowni nazwanej potem Alchemią. Pewnego dnia, odlewając złote przedmioty, król spowodował pożar partii zamku sąsiadującej z Kurzą Stopką, przez którą ponoć przelało się roztopione złoto, dlatego po dziś dzień jej mury złocą się w słońcu. Pod Wawelem, obok baszty Lubranki, na wprost kościoła Bernardynów znajdowało się miejsce straceń dla szlachty. SMOCZA JAMA – czyli wielka jaskinia (w wapiennej skale wawelskiej jest takich pieczar więcej), według legendy w zamierzchłych czasach okupowana przez Smoka Wawelskiego. W rzeczywistości aż do czasów króla Zygmunta Augusta była zamieszkiwana przez ludzi, a lokatorzy płacili normalny czynsz. Potem przed pieczarą stanęła bardzo popularna (bo znajdowała się poza miastem i nie obowiązywała tu cisza nocna, a poza tym zatrudniano w niej wyjątkowo ładne ladacznice) karczma zwana „Smoczą (Smokową) Jamą” lub „Pod Skałką”. O tym, co się tam wyprawiało zob. w tomie pierwszym: Kacper Ryx i drugim: Kacper Ryx i król przeklęty. KAZIMIERZ – miasto (w zamyśle konkurencyjne dla Krakowa) założył w XIV w. król Kazimierz Wielki. Od Krakowa oddzielała je odnoga Wisły, a łączność zapewniał most Królewski (albo Gliniany, choć był drewniany). Pod koniec XV w. król Jan Olbracht przesiedlił krakowskich Żydów z okolicy dzisiejszego placu Szczepańskiego do Kazimierza. Zajęli północno-wschodni kwartał miasta (później oddzielony murem od części chrześcijańskiej), zwany Miastem Żydowskim (Oppidum Iudaeorum), z zastępującą rynek ulicą Wielką (Szeroką), przy której stanęła okazała synagoga Stara. W czasach Ryksa w Mieście Żydowskim żył najsławniejszy krakowski Żyd, mądry Mojżesz Isserles zwany Remuh, urodził się także sławny kabalista i mag, Natan Spira. Ale działali tu również liczni paserzy, upłynniający skradzione przedmioty, stąd pierwsze kroki w sprawie odzyskania skradzionej pieczęci królewskiej Ryx skierował właśnie tutaj, na ulicę Kupa (zob. tom pierwszy: Kacper Ryx). Ponieważ nie brakowało zamożnych Żydów i bogato wyposażonych bożnic, hultajstwo krakowskie nie raz próbowało wedrzeć się do Oppidum Iudaeorum, by je splądrować. Jak Ryx pokrzyżował im szyki zob. w tomie trzecim: Kacper Ryx i tyran nienawistny. W czasach Ryksa mieściła się tutaj Bursa Bogatych (scholarów), a w oficynie – Bursa Ubogich. W tej ostatniej działy się dziwne rzeczy (zob. tom drugi: Kacper Ryx i król przeklęty). Krakow Kacpra Ryksa