Legenda niedzicka

Zamiast epilogu

Legenda Niedzicka

Tuż po II wojnie światowej, w 1946 r., zjawił się na zamku w Niedzicy student Andrzej Benesz, który wg wskazówek zawartych w tradycji rodzinnej, w obecności świadków wydobył spod kamiennego progu zamkowej bramy ołowianą tuleję, a z niej dziwaczne rzemienne kipu. Trzeba nadmienić, iż zamek dopiero co w pośpiechu opuściła ostatnia dziedziczka – hrabina Salamon. W posiadaniu Salamonów zamek pozostawał około 100 lat i jako żywo nikt nigdy nie widział tam żadnego z Beneszów, ani o takim nie słyszał. Gdy sprawa odnalezienia kipu nabrała rozgłosu, Andrzej Benesz ujawnił niesłychaną rodzinną historię, sięgającą końca XVIII stulecia.

Oto członek zadomowionego w Polsce węgierskiego rodu Berzeviczych, Sebastian, po zawodzie miłosnym opuścił rodzinny Wołyń. Przeżywszy wiele awanturniczych perypetii dotarł do Peru. Ożeniony z Peruwianką wywodzącą się od Inków, miał z nią córkę Uminę. Ta wyszła za mąż za członka królewskiego rodu, krewnego Tupaka Amaru II, przywódcy antyhiszpańskiego powstania w Peru w l. 1780-81. Po klęsce powstania Sebastian, jego córka i zięć, wraz z osobami towarzyszącymi, uciekli do Europy, unosząc ze sobą część legendarnego skarbu Inków. W Wenecji, gdzie znaleźli schronienie, zginął zamordowany przez wysłanników hiszpańskiej inkwizycji zięć Sebastiana. On sam zaś, wraz z córką i rocznym wnukiem Antoniem, udał się do dawnej siedziby rodowej Berzeviczych – zamku w Niedzicy, zwanego wówczas Dunajcem, który wykupił czy wydzierżawił od ówczesnych właścicieli, Horwathów de Palocsy.

I tu nie zaznali spokoju. W kaplicy zamkowej w tajemniczych okolicznościach zasztyletowano Uminę. W tej sytuacji liczący już 99 lat Sebastian sprowadził na zamek swego bratanka, Wacława Benesza, mieszkającego wraz z żoną Anną w Krumłowie na Morawach. W obecności stryja i Prześwietnej Rady Inków Wacław zobowiązał się do usynowienia małego Antonia i umożliwienia mu wykonania testamentu zakodowanego w postaci kipu.

Wkrótce potem Indianie wrócili do Peru, a Sebastian, ranny w pojedynku o dziewczynę (!) i odwieziony do Krakowa, umarł w szpitalu duchaków przy kościele św. Krzyża. Wacław Benesz zabrał Antonia do siebie, do Krumłowa. Antonio nigdy nie pojechał do Peru i nie zrealizował testamentu. Ożenił się z Polką, Barbarą Rubinowską (jej nazwisko nosi powieściowa Anna), ponoć córką oficera napoleońskiego. Jego syn natomiast osiadł w Galicji i wziął udział w powstaniu styczniowym.

Nie wiadomo, gdzie ukryto skarb. Podobno jest tam, gdzie grób Uminy pochowanej w srebrnej trumnie. Tylko że miejsce pochówku inkaskiej księżniczki pozostaje nie znane. Nie było grobu pod starą kaplicą zamkową, jak mniemano. Za to kilka osób widziało ducha Uminy, snującego się nocami po niedzickim zamku pod postacią Białej Damy.

Tyle historia, która nabrała rozgłosu jako „legenda niedzicka” i znajduje się w prawie każdym przewodniku po niedzickim zamku. Na poparcie jej prawdziwości rodzina Beneszów posiada jedynie, oprócz ustnych przekazów, kopię aktu adopcji Antonia, zachowaną w archiwum kościoła św. Krzyża oraz sam testament, czyli wspomniane już kipu, znalezione w wyżej opisanych okolicznościach.

Z powodu szczupłości dokumentów, ta niesamowita historia od początku jej ujawnienia stała się przedmiotem wielu dyskusji i sporów. Do dziś ma niemal tylu samo gorących entuzjastów, co zagorzałych przeciwników, negujących jej autentyzm. Szczegóły raczej przemawiają przeciw niej, za nią natomiast -kontekst historyczny. Schyłek XVIII w. był bowiem okresem niezwykle burzliwym, w którym zdarzały się rzeczy wręcz nieprawdopodobne, a już zwłaszcza w miejscach, gdzie toczy się akcja „niedzickiej legendy”. To wtedy żyli i działali najsłynniejsi awanturnicy wszech czasów: Cagliostro, Casanova czy Beniowski, z których każdy mógłby być swoistym alter ego Sebastiana de Berzeviczy.

W niniejszej powieści starałem się wykorzystać wszystkie wątki, w jakie obfituje „niedzicka legenda”. Do jakiego stopnia mi się to powiodło, pozostawiam ocenie Czytelników. Dociekliwym polecam wykaz literatury przedmiotu, z którą warto się zapoznać przed wyruszeniem na poszukiwanie skarbu Inków.

BELETRYSTYKA:

Aleksander Rowiński: Spadek po Synach Słońca. Warszawa 1986

Jan Józef Szczepański: Kipu. Kraków 1978

Longin Jan Okoń: Przekleństwo Inków. Kielce 1998

LITERATURA NAUKOWA I POPULARNO-NAUKOWA:

Anna Kowalska-Lewicka: Problem niedzickiej legendy. „Ziemia” nr 1-2, 1956

Aleksander Rowiński: Pod klątwą kapłanów. Warszawa 2000

Mariusz Wollny: Inkowie w Polsce – fakty czy fikcja? „Tawacin” nr 2, 1997